HRUBIESZOWIANKA - IRENA Z CZARKOWSKICH KARCZ PIERWSZA DAMA SZWOLEŻERÓW
rena Czarkowska urodziła się 19 października 1900 roku w Hrubieszowie. Przyszła na świat podczas szalejącej burzy, co wróżąca dziecku cyganka uznała za znak proroczy - przepowiadając, że będzie miała życie burzliwe, przeżyje wojny i ciągłe zmagania się z losem.
Była trzecim dzieckiem Feliksa i Józefy z Gola-kowskich Czarkowskich. Miała dwójkę starszego rodzeństwa, siostrę Marię zwaną Mysią i brata Stefana. Ojciec Ireny, około trzydziestoletni wówczas mężczyzna był prawnikiem, który od niedawna rozpoczął praktykę w Hrubieszowie. W Hrubieszowie mieszkał też jego brat Eugeniusz i siostra Irena Makarewicz. Edward został później dyrektorem kolei wąskotorowej Hrubieszów - Strzyżów, zaś mąż Ireny Piotr Makarewicz burmistrzem Hrubieszowa. Dziadek Ireny ze strony matki był znany w Hrubieszowie lekarz Władysław Golakowski.
 roku 1903 zmarła zarażona tyfusem matka Ireny i brat Stefan. Po śmierci matki ojciec wyjechał do Petersburga pozostawiając córki pod opieką dziadków Golakowskich. Po powrocie z Petersburga w 1906 roku do Hrubieszowa, ożenił się powtórnie z Heleną Wyszyńską, z którą ma syna Witolda urodzonego w 1907 roku. Irena z siostrą początkowo pobierały naukę w domu w Hrubieszowie, a w roku 1911 zostały wysłane do warszawskiej prywatnej szkoły z internatem, na tzw. pensję u panny Sikorskiej, gdzie przebywały do 1914 roku. Wybuch pierwszej wojny światowej spowodował, że w obawie przed zbliżającym się frontem w 1915 roku siostry z ojcem i rodziną przeniosły się z Hrubieszowa do Kijowa. Kijów w owym czasie był miastem pełnym tzw. "bieżeńców" z Polski. Funkcjonowała tam średnia szkoła, w której od wybuchu wojny uczono legalnie w języku polskim i obie siostry podjęły w niej naukę. W Kijowie zastała ich rewolucja 1917 roku. Irena była świadkiem licznych manifestujących tłumów Polaków z okazji obalenia caratu i wieców w sprawie odzyskania przez Polskę niepodległości. Razem z siostrą uczestniczyły w tych wiecach i manifestacjach. Po ofensywie niemieckiej i znajęciu przez Niemców Kijowa ojciec zdecydował się na powrót z rodziną do Hrubieszowa. W Hrubieszowie panowało w tym czasie ogólne podniecenie rozwieszano bialo-czerwone flagi, zmieniano nazwy ulic, niszczono wszelkie pozostałości rusyfikacji.
|
 Pierwsza dama szwoleżerów Irena Czarkowska Karcz z mężem Janem Karcz Zdjęcie z Karcz J. W., Pierwsza dama Szwoleżerów, Warszawa 1993 r. |
 dzyskujące niepodległość po przeszło stuletniej niewoli państwo polskie znajdowało się w bardzo trudnej sytuacji politycznej. Po podpisaniu Traktatu Brzeskiego nastąpiło nowe zagrożenie dla Polski ze strony Ukrainy. Odradzało się Wojsko Polskie, mjr
Gustaw Orlicz-Dreszer dostał rozkaz tworzenia 1. Pułku Ułanów i oddziałów piechoty na Chełmszczyźnie. Przydzielonych zostało mu kilku młodych oficerów do pomocy w werbunku ochotników na terenie powiatów chełmskiego, hrubieszowskiego i włodawskiego. Werbujący oficerowie darzeni wielką sympatią przez miejscową ludność byli bardzo chętnie zapraszani do ziemiańskich dworów i domów inteligencji. Na jednym z takich spotkań na początku maja 1918 roku w Hrubieszowie Irena poznała młodego wówczas porucznika Jana Karcza. Młodzi od pierwszego spotkania poczuli do siebie sympatię, zaczęli się coraz częściej widywać, jak było to tylko możliwe, gdyż pułk Jana prowadził walki z Ukraińcami i w wojnie Polsko-Bolszewickiej. Nastąpiły zaręczyny, po klórych młodzi zawarii związek małżeński w 1921 roku w kościele św. Mikołaja w Hrubieszowie.
|
 Irena Czarkowska (Karcz) Pierwsza dama szwoleżerów Zdjęcie z Karcz J. W., Pierwsza dama Szwoleżerów, Warszawa 1993 r. |
 Irena Karpacz w Hrubieszowie. Zdjęcie za Karcz J. W., Pierwsza dama Szwoleżerów, Warszawa 1993 r.  Manifestacje niepodleglosciowe w Kijowie rok 1917. Fotografia ze zbiorów autora.  Manifestacje niepodleglosciowe w Kijowie rok 1917. Fotografia ze zbiorów autora. | |
 amiątką tego wydarzenia jest historyczny już zapis w aktach parafialnych kościoła, który z uwagi na
jego ciekawą treść warto przytoczyć w całości: "Działo się w mieście Hrubieszowie dnia dwudziestego
drugiego stycznia tysiąc dziewięćset dwudziestego pierwszego roku o godzinie siódmej po południu.
Wiadomo czynimy, że w obecności świadków pełnoletnich Feliksa Czarkowskiego adwokata i Franciszka
Ludomira Dubiszewskiego doktora, obydwóch w Hrubieszowie zamieszkałych, w dniu dzisiejszym zawarte
zostało religijne małżeństwo miedzy Janem Karczem, kawalerem lat dwadzieścia osiem mającym,
rotmistrzem pierwszego Pułku Szwoleżerów Wojsk Polskich, synem żyjących. Bartłomieja i Marjanny z
Wojdy-łów małżonków Karczów, urodzonym w Modlnicy paralji i powiatu Kraków, a panną Ireną Czarkowską
lat dwadzieścia mającą córką żyjącego Feliksa i zmarłej Józefy z Golakowskich małżonków Czarkowskich
urodzoną i zamieszkałą w mieście Hrubieszowie. Małżeństwo to poprzedziły trzy zapowiedzi ogłoszone w
Hrubieszowskim parafialnym kościele i w Duszpasterstwie pierwszego Pułku Szwoleżerów w dniach
drugiego, dziewiątego i szesnastego stycznia bieżącego roku, Małżonkowie nowi oświadczają iż
inlercyza przedślubna zawarta nie była. Zezwolenie ojca nowozaślubionej na zawarcie związku
małżeńskiego było dane ustnie. Obrząd religijny dopełniony został przez Księdza Melchjora
Juścińskiego proboszcza parafji Hrubieszowskiej. Akt ten nowozaślubionym i świadkom przeczytany,
przez Nas i przez nich podpisany został. /-/ Ks. M. Juściński".
| |
|
krótce po ślubie młoda para pojechała do Modlnicy, gdzie mieszkali rodzice Jana. Po zakończonym
urlopie pana młodego udali się do Warszawy, gdzie stacjonował jego pułk. Z Warszawy w maju tegoż roku
Irena z mężem wyjechała do Grudziądza, gdzie Jan został wysłany na kurs dowódców szwadronu w Centrum
Wyszkolenia Kawalerii. W Grudziądzu w listopadzie 1921 roku przyszedł na świat syn Jerzy. Po
ukończeniu kursu w Grudziądzu w 1922 roku powrócili do Warszawy, gdzie Jan objął dowództwo szwadronu,
a następnie został zastępcą dowódcy 1. Pułku Szwoleżerów i awansował do stopnia majora. W 1923 roku
urodził się drugi syn Jan Witold. Pierwsze trzy lata po ślubie Irena spędziła w Grudziądzu i
Warszawie, ale potem, gdy chłopcy trochę podrośli, zaczęła spędzać co najmniej jedną trzecią każdego
roku w ukochanym Hrubieszowie.
Mąż w tym czasie poświęcał się w pełni karierze wojskowej. W listopadzie 1925 roku powierzono mu
funkcję referenta w Departamencie Kawalerii Ministerstwa Spraw Wojskowych. Wiatach 1926-1928 był
słuchaczem Kursu Normalnego Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie. Po ukończeniu w 1928 roku kursu i
uzyskaniu dyplomu naukowego oficera Sztabu Generalnego, otrzymał miesięczny urlop i pojechał z
rodziną do Hrubieszowa. Podczas spędzania urlopu w Hrubieszowie przybył do niego wojskowy goniec z
tajną pocztą wzywającą go do objęcia z dniem 31 października 1928 dowództwa 1. Pułku Szwoleżerów. Z
chwilą przejęcia pułku przez Jana Karcza, rodowita hrubieszowianka Irena z Czarkowskich Karcz zostaje
Pierwszą Damą Szwoleżerów. 1. Pułk Szwoleżerów, jak i jego Pierwsza Dama ma również hrubieszowski rodowód. W Hrubieszowie z
chwilą gdy mjr Gustaw Orlicz-Dreszer otrzymał z dniem 5 listopada 1918 roku rozkaz podpisany przez
pułkownika Rydza migłego utworzenia 1. Pułku Ułanów, został sformowany IV szwadron tego pułku
Szwadron Karabinów Maszynowych przez rotmistrza Mariana Żółkiewskiego. Pułk wyruszył 7 grudnia 1918
roku na front ukraiński z Chełma do Hrubieszowa, gdzie nastąpiła koncentracja pułku. Wymarsz z koszar
w Hrubieszowie nastąpił 9 grudnia, przed wymarszem na front ułani złożyli przysięgę wojskową w
kos'ciele św. Mikołaja w Hrubieszowie, w tym samym kościele w którym była chrzczona i brała ślub
Irena Karcz - Pierwsza Dama Pułku. | |
|
o wymarszu z Hrubieszowa Pułk w dniu 10 grudnia 1918 roku stoczył swoją pierwszą walkę pod
Dołhobyczowem - był to jego chrzest bojowy. Dlatego też. kiedy na zebraniu oficerskim, jeszcze na
froncie w 1920 roku zastanawiano się. jaką rocznicę wybrać na święto pułkowe, postanowiono święcić
dzień pierwszego boju pułku tj. 10 grudnia 1918 roku. rocz-
nicę bitwy pod Dołhobyczowem koło Hrubieszowa. W 1919 roku po ustalaniu numeracji pułków kawalerii,
Rozkaz Naczelnego Wodza zmienia nazwę 1. Pułku Ułanów na l Pułk Szwoleżerów. 17 listopada 1919 roku w
Warszawie, na dziedzińcu przed Belwederem. Naczelnik Państwa i Naczelny Wódz Józef Piłsudski wręczył
delegacji pułku z dowódcą na czele sztandar poświęcony przez biskupa polowego Wojska Polskiego ks.
Stanisława Galia ofiarowany przez Komitet Fundacyjny Stolicy przy współudziale miasta Częstochowy i
Chełmszczyzny. Przedtem Naczelny Wódz, na prosbę mjr Gustawa Orlicz-Dreszera wyraził zgodę na
przyjęcie szefostwa pułku i od tego momentu obowiązywała nazwa l Pułk Szwoleżerów Józefa
Piłsudskiego, co uwidoczniono już na wręczonym sztandarze oraz dokumentowano noszeniem monogramu ,
JP" na naramiennikach mundurów. Sztandar Pułku 19 marca 1921 roku udekorowany został w Chełmie
Krzyżem Orderu Virtuti Militari V klasy przez Naczelnika Państwa Polskiego - Józefa Piłsudskiego.
W 1931 roku Jan Karcz otrzymał awans na pułkownika i został Szefem Departamentu Kawalerii
Ministerstwa Spraw Wojskowych. W kwietniu 1937 roku objął dowództwo Mazowieckiej Brygady Kawalerii, z
która we wrześniu 1938 roku toczył zacięte boje w walce z Niemcami. Po kapitulacji podjął walkę
konspiracyjną. Aresztowany w 1941 roku w Tarnowie, początkowo więziony na zamku lubelskim, następnie
przewieziony do obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau, gdzie został rozstrzelany 25 stycznia 1943
roku. Pośmiertnie awansowany 11 listopada 1969 roku do stopnia generała brygady przez Emigracyjny
Rząd Londyński.
Irena Karcz w 1939 roku wraz z synami przez Litwę przedostała się do Francji, a następnie do
Wielkiej Brytanii. O tragicznej śmierci męża dowiedziała się po zakończeniu wojny. Ponownie wyszła za
maż w 1948 roku w Anglii za Janusza Stanisława Franckiego, z którym poznała się w 1918 roku w
Hrubieszowie gdy był młodym podporucznikiem. Pod koniec lat piędziesiatych przeniosła się do Stanów
Zjednoczonych, ciągnęło ją jednak do Polski, gdzie powróciła pod koniec życia, zmarła 20 maja 1990 r.
w Warszawie i zostaje pochowana na cmentarzu powązkowskim.
|
 Płk. Boleslaw Wieniawa-Długoszewski z podpółkownikiem Janem Karczem dowódzcą 1. półku Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego. Zdjęcie za H. Welecki, R. Sieradzki Wojsko Polskie 1921-1939, Organizacja i Odznaki Kawalerii |
BIBLIOGRAFIA: 1. Jan Witold Karcz. Pierwsza dama Szwoleżerów. Warszawa 1993. 2. Janusz Odziemkowski. Tym Juliusz S., Kawaleryjskie boje. Grajewo 2005. 3. Jerzy L. Krzyżewski, Dołhobyczów na tle wydarzeń 1918 roku. "Biuletyn TRH" Rok 43/2007 Nr 1-4 (152-155) 4. http://pl.wikipedia.org/wiki/Jan Karcz 5. http://www.zgapa.pl/zgapedia/Jan_Karcz.html | |
|
WPISANI W ZIEMIĘ HRUBIESZOWSKĄ... |