JAN GÓRAK (1914-2OO5) - Biuletyn TRH

Prawnik i historyk sztuki, znawca drewnianego budownictwa Lubelszczyzny, Dyrektor Muzeum Wsi Lubelskiej, Wojewódzki Konserwator Zabytków w Rzeszowie i Zamościu, Wykładowca Uniwersytetu im. Marii Curie-Skłodowskiej

rodził się 25 IX 1914 w miejscowości Mircze (pow. Hrubieszowski), w rodzinie rolniczej, z ojca Augustyna i Józefy z d. Dyrda. Miał młodszego o rok brata, Józefa. Po ukończeniu szkoły powszechnej w Mirczu uczęszczał do Gimnazjum i Liceum im S. Staszica w Hrubieszowie, gdzie zdał maturę. W 1937 r. rozpoczął pracę w Wojewódzkim Urzędzie Poleskim, w Wydziale Dróg Wodnych, a w roku następnym przeniósł się do Warszawy, gdzie do wybuchu II wojny światowej wykonywał prace geodezyjne w Biurze Pomiarowym Ministerstwa Komunikacji.

1939 r. zmobilizowano go w stopniu starszego sierżanta; po zakończeniu działań wojennych wrócił do Mircza. Po wysiedleniu i dwuletniej tułaczce zamieszkał w Lublinie, gdzie po wyzwoleniu pracował w Okręgowej Komisji Wojska Polskiego, a potem na stanowiskach kierowniczych w przedsiębiorstwach budowlanych (1950-62). Równolegle studiował w 1. 1945-49 na Wydziale Prawa i Nauk Społeczno-Ekonomicznych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, gdzie uzyskał magisterium z nauk społeczno-ekonomicznych. Na tym samym wydziale KUL ukończył studia specjalizacyjne (1949-52) z zakresu administracji, otrzymując tytuł magistra prawa. W r. akademickim 1950/51 zaczął, również na KUL-u, studiować historię sztuki na Wydziale Nauk Humanistycznych. Magisterium uzyskał 23 II 1956 na podstawie pracy pt. Drewniany kościół z epoki klasycyzmu w Borownicy, opublikowanej pod tym samym tytułem w "Studiach i Materiałach Lubelskich" ("Historia Sztuki" l. Lublin 1963). Również w 1956 r. zdobył uprawnienia w zakresie prawa budowlanego (planowanie i kierowanie pracami budowlanymi), nadane przez Komitet ds. Urbanistyki i Architektury w Warszawie.

1. 1962-66 J. Górak pracował w Muzeum Okręgowym w Lublinie, gdzie jako kustosz prowadził intensywne badania nad architekturą ludową. Niejako na marginesie powstała monografia Wojsławice -miasteczko rolnicze Ziemi Chełmskiej, na podstawie której uzyskał w 1967 r. doktorat na Wydziale Humanistycznym UMCS. Promotorem był R. Reinfuss, wówczas kierownik katedry Etnografii Etnologii na tej uczelni. W 1. 1967-68 J. Górak pełnił funkcję Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Rzeszowie. Następnie został mianowany pierwszym dyrektorem Muzeum Wsi Lubelskiej, powołanego 18 II 1969 uchwałą Prezydium WRN w Lublinie. Opracował założenia merytoryczne lubelskiego skansenu którego projekt narodził się pod wpływem kontaktów z R. Reinfussem. Już jako dyrektor skansenu i prowadził, wraz z grupą etnografów, badania i nad kulturą ludową terenów między Wisłą a Bugiem, inwentaryzując zabytki budownictwa oraz zakupując wyposażenie. Kłopoty z lokalizacją skansenu, planowanego pierwotnie w centrum miasta, na Kalinowszczyźnie, a po protestach organizacji żydowskich (z powodu istnienia w tym miejscu zabytkowego cmentarza żydowskiego) przeniesionego do dzielnicy Slawinek, spowodowały znaczne opóźnienia w jego budowie cmentarza żydowskiego) przeniesionego do dzielnicy Slawinek. spowodowały znaczne opóźnienia w jego budowie. Od 1975 do końca 1979 r., kiedy lo przeszedł na emeryturę, był Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków w Zamościu. Już jako emeryt zajął się dydaktyką: w 1. 1979-83 wykładał w Instytucie Wychowania Artystycznego UMCS, gdzie wypromował 82 magistrów-etnografów i historyków sztuki.

ainteresowania naukowe J. Góraka dotyczyły przede wszystkim architektury, szczególnie drewnianego budownictwa ludowego Lubelszczyzny, którego był wybitnym znawcą. Napisał na ten temat kilka książek, m.in. Budownictwo drewniane Lubelszczyzny. Stan badań, bibliografia, inwentaryzacje (Lublin 1977), Dawne cerkwie w województwie zamojskim (Zamość 1984), Kościoły drewniane Zamojszczyzny (Zamość 1986), Miasta i miasteczka Zamojszczyzny (Zamość 1990), regionalne formy architektury drewnianej Lubelszczyzny na tle zagadnień osadniczych (Zamość 1994), Podcieniowa zabudowa miasteczek Zamojszczyzny (Zamość 1996) oraz liczne artykuły, m.in. Holenderskie domy nad Bugiem ("Polska Sztuka Ludowa" 25, 1971, nr 1), Nieznane dworki Lubelszczyzny ("Studia i Mater. Lub." 11, 1986). Interesował się także budownictwem przemysłowym (młyny), kultura materialną (stepy), parkami zabytkowymi (Materiały do historii parków zabytkowych w woj. Zamojskim, Zamość 1980) i ochrona zabytków (Problemy ochrony zabytków rurystycznych na przykładzie wsi Pańków, "Ochrona Zabytków" 24, 1971, nr 3). Jego dorobek autorski obejmuje blisko 70 pozycji, w tym 12 publikacji zwartych i ponad 20 artykułów popularnonaukowych. Pracował naukowo intensywnie do końca życia; pozostawił kilka tekstów złożonych do druku.

ego spuścizna (dokumentacja obiektów budownictwa ludowego, przeźrocza, negatywy fotograficzne) została przekazana do Muzeum Wsi Lubelskiej; szczególną wartość dokumentacyjną mają doskonale rysunki i mapy. Księgozbiór naukowy przekazano do Katedry Etnografii Instytutu Kulturoznawstwa UMCS. Stów. Historyków Sztuki w Lublinie i Muzeum w Hrubieszowie.

Górak był od 1983 r. członkiem Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego; w 1. 1986-96 pełnił funkcje prezesa oddziału lubelskiego. W 2005 r. otrzymał honorowe członkowstwo PTL. Należał ponadto do Stów. Historyków Sztuki (od 1953), którego honorowym członkiem w 2004 r., do Związku Kombatantów RP i b. Więźniów Politycznych. W 1. 1960-2005 działał w Towarzystwie Regionalnym Hrubieszowskim.

trzymał liczne odznaczenia: Srebrny Krzyż Zasługi (1957), Złoty Krzyż Zasługi (1973), Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1978), Za Udział w Wojnie Obronnej 1939 (1995) oraz medal pamiątkowy 30-lecia Wyzwolenia Powiatu Hrubieszowskiego (1974), Medal Nagrodę im. O. Kolberga (2004); odznaki: Zasłużonego Działacza Kultury (1976), Złotą Odznakę "Za opiekę nad zabytkami". Złotą Odznakę Krajoznawczą (1979), Odznakę "Za Zasługi dla woj. Zamojskiego" (1984). W 2001 r. uzyskał awans na podporucznika oraz zaszczytny tytuł Weterana Walk o niepodległość. Z pierwszą żoną, Władysławą Lal, miał córkę Alicję Izabellę (zam. Bartmińską), polonistkę. D. związek małżeński zawarł w 1997 r. z Janiną Peterą, dr etnografii. Zmarł 22 X 2005 w Lublinie, gdzie został pochwany w grobie matki na cmentarzu przy ul. Lipowej.

BIBLIOGRAFIA
A. Gauda, 90-lecie urodzin Jana Góraka, "Twórczość Ludowa" 19, 2004. nr 1-2, s. 42-43 [fot]; Nagroda im. Oskara Kolberga „Za zasługi dla kultury ludowej", Przysuch 2004 (A. Gauda); dokumenty i materiały w posiadaniu żony Janiny.

EWA FRYŚ-PIETRASZKOWA, JANINA PETERA-GÓRAK Biuletyn TRH 2010 nr 1-4 (164-167)